تاریخچه تشکیل کمیسیون های تخصصی

پس از طرح موضوع ساختار شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری در جلسه‌ اول شورای عالی عتف، در سومین جلسه کمیسیون دائمی شورای عالی عتف (22/12/1384) مقرر شد کارگروهی موقت در خصوص بحث حقوقی و ساختاری، شرح وظایف و آئین ‌نامه ‌های شورا در دبیرخانه تشکیل شود تا مطالعات اولیه صورت گیرد. در هفتمین جلسه کمیسیون دائمی (31/03/1385) ضمن ارائه الگوی پیشنهادی از اعضای جلسه درخواست شد تا نظرات اصلاحی خود را ارائه دهند. در هشمین جلسه کمیسیون دائمی (28/04/1385) گزارش کارگروه ساختار به شرح ذیل ارائه شد:

الف ـ توضیح علمی ساختار پیشنهادی ( از میان مدل ‌های مطرح شده در کارگروه) تلفیقی از مدل ماتریسی و شبکه ‌ای است.

ب ـ بررسی ساختار‌های موجود در کشور: مطالعه تطبیقی بین شوراهای مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس شورای اسلامی و شورای پژوهش‌ های علمی کشور از نظر ساختار و مطالعه تطبیقی میان ساختار حکومتی سیاست‌ گذاری علم و فناوری در کشورهای دیگر.

ج ـ شاخص ‌های منتج برای شوراهای مورد نظر در کارگروه عبارتند از:

1ـ حداقل تعداد؛

2ـ جامعیت نسبی؛

3ـ تناسب با سیستم موجود کشور؛

4ـ قابلیت انعطاف برای پاسخگویی به نیازهای جدید.

دـ مشخصات مدل پیشنهادی کارگروه:

·         تعداد 8 شورای تخصصی شامل انرژی، عمران، حمل و نقل، کشاورزی، آب، صنایع و معادن، دفاع، امنیت و سیاست خارجی، هنر، فرهنگ و اجتماعی، اقتصاد و بازرگانی، بهداشت و سلامت.

·         دو شورای فرآیندی شامل: شورای هماهنگی الویت های ملی و شورای سیاستگذاری (راهبردی) علم و فناوری

·         شوراهای تخصصی شامل اعضای ثابت و غیر ثابت هستند که در متن پیشنهادی آمده است.

در پایان اعضای حاضر در جلسة به اظهار نظر در خصوص شوراهای پیش‌ بینی شده پرداختند. پس از بحث و رأی گیری عناوین دهگانه کمیته‌ های تخصصی به شرح زیر مصوب کمیسیون دائمی گردید:

1-انرژی؛ 2- حمل ‌و نقل و عمران؛ 3- کشاورزی، آب و منابع طبیعی؛ 4-. صنایع، معادن و ارتباطات؛ 5- دفاع، امنیت ملی و سیاست ‌خارجی؛ 6- فرهنگ و اجتماع؛ 7- مدیریت، اقتصاد و بازرگانی؛ 8-. سلامت، امنیت غذایی و رفاه اجتماعی؛ 9- تدوین و هماهنگی سیاست‌های علم و فناوری 10- هماهنگی اولویت‌های ملی.

در سومین جلسه شورای عالی عتف ( 18/07/1385) موضوع ساختار کمیته‌ های تخصصی در دستور کار قرار گرفت و علاوه بر ده عنوان ذکر شده دو عنوان علوم پایه و علوم انسانی به جمع کمیته ‌ها اضافه شد. همچنین ترکیب اعضای کمیته ‌های تخصصی به کمیسیون دائمی واگذار و در خصوص شرح وظایف کمیته ‌های تخصصی که در دهمین جلسه کمیسیون دائمی (29/06/1385) در ذیل 8 بند طرح گردیده بود برای بررسی بیشتر از سوی شورای عالی به کمیسیون دائمی ارجاع تا نتیجه در جلسه چهارم شورا عالی عتف مجدداً مطرح گردد.

در جلسه یازدهم کمیسیون دائمی ( 26/07/1385) گزارشی از جلسه پنجم کارگروه تعیین ساختار کمیته‌ های تخصصی ارائه و مقرر شد اعضا نظراتشان را به دبیرخانه شورای عالی عتف ارسال کنند.

طرح پیش نویس اولیه آئین‌ نامه کمیته ‌های تخصصی در جلسه چهاردهم کمیسیون دائمی (29/09/1385) و هجدهم (29/01/1386) مصوب و مقرر شد اعضا نظرات تکمیلی را به دبیرخانه ارسال کنند. پس از وقفه ‌ای بیش از یک سال در مورد فعالیت شورای عالی عتف به دلیل طرح ادغام شوراهای عالی از سوی دولت وقت مجدداً با دستور به فعالیت شورا توسط مجلس در بیست و چهارمین جلسه کمیسیون دائمی (23/11/1387) مقرر شد کمیته‌ های تخصصی با رویکرد پیشنهاد طرح کلان ملی ذیل کمیسیون دائمی شروع به فعالیت نمایند.

چهارمین جلسه شورای عالی عتف (12/08/1388) تشکیل و موارد تغییر نامه کمیته ‌های تخصصی به کمیسیون‌ های تخصصی و آئین ‌نامه تشکیل کمیسیون‌ های نخصصی طرح گردید. تغییر نام کمیته به کمیسیون مصوب و آئین ‌نامه مذکور مقرر گردید دبیرخانه شورای عالی عتف با دبیرخانه هیأت دولت نسبت به رفع تداخل وظایف کمیسیون‌ های تخصصی شورا با کمیسیون‌ های هیأت دولت اقدام نموده و پس از آن آئین ‌نامه تشکیل کمیسیون ‌های تخصصی اصلاح گردد. شایان ذکر است پس از این مصوبه متأسفانه علیرغم تلاش ‌های دبیرخانه مبنی بر ارتباط با دبیرخانه هیأت دولت این موضوع به سرانجام نرسید و هیچ گونه جوابی به مکاتبات دبیرخانه شورای عالی عتف داده نشد.

سال 1389 مقارن با فعالیت کمیسیون ‌های تخصصی بود و کمیسیون ‌های شورای عالی عتف با مکاتبه بنابر مواد ترکیب اعضا، فرایند انتخاب اعضا و دستگاه های اجرایی پیش نویس آئین ‌نامه کمیسیون ‌های تخصصی نسبت به تشکیل کمیسیون مربوطه اقدام نمودند.

لازم به ذکر است در جلسه سیزدهم شورای عالی عتف با عنایت به درخواست مسئولان قضایی کشور، تشکیل کمیسیون تخصصی حقوقی و قضایی در دبیرخانه شورای عالی عتف به تصویب رسید. بنابراین تعداد کمیسیون ‌های شورای عالی عتف به عدد 12 رسید. کمیسیون مذکور با صدور حکم دبیری برای خانم دکتر جنیدی به تاریخ (19/01/1393) رسماً آغاز بکار کرد.

در ادامه تجدید ساختار دبیرخانه شورای عالی عتف در دستور کار قرار گرفت. لذا گام ‌های زیر برای این مهم برداشته شد:

1-      انجام امور کارشناسی به منظور نهایی نمودن پیش نویس آئین ‌نامه کمیسیون ‌های تخصصی و تصویب آن در شورای عالی عتف؛

2-      انجام امور مربوط به تعیین نمایندگان دستگاه‌ های اجرایی و انتخاب اعضای حقیقی؛

3-      لحاظ نمودن تمهیداتی به منظور چابک سازی امور اجرایی کمیسیون‌ ها.

در خصوص گام اول با انجام قریب به سه ماه کار کارشناسی آئین ‌نامه کمیسیون‌ های تخصصی در پانزدهمین جلسه شورای عالی عتف (15/12/1392) مصوب شد.

گام دوم که در واقع از بهمن ماه سال 1392 آغاز شده است، با انجام فراخوان اعضای هیأت علمی از بیش از 260 مرکز علمی ذی صلاح در شهریور ماه سال 1393 به اتمام رسید.

گام سوم در واقع با مواردی از جمله تسهیل و تغییر نوع قرارداد و تهیه آئین کار کمیسیون ‌ها و فراهم سازی بستری بیشتر برای حضور کارشناسان و دبیران کمیسیون ‌ها در محل دبیرخانه همراه بود.

در بیست و دومین جلسه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) مورخ 23/07/1397 آیین ‌نامه کمیسیون ‌های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مورد بازبینی قرار گرفت.

اهم تغییرات این آیین ‌نامه عباتند از:

الف: کمیسیون ‌های تخصصی «علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر» و «فرهنگ و تمدن» در یکدیگر ادغام و به کمیسیون تخصصی «امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی» تبدیل شد.

ب: کمیسیون تخصصی دفاع، «امنیت ملی و سیاست خارجی» به کمیسیون تخصصی «دفاع، امنیت و سیاست خارجی» تغییر نام یافت.

ج: کمیسیون تخصصی «علوم پایه» به کمیسیون تخصصی «علوم پایه و فناوری‌ های همگرا» تغییر نام یافت.

د: کمیسیون‌های تخصصی «مدیریت، اقتصاد و بازرگانی» و «حقوقی و قضایی» در یکدیگر ادغام و به کمیسیون تخصصی «مدیریت، اقتصاد، بازرگانی و امور حقوقی» تبدیل شد.

ه: «کمیسیون هماهنگی و تدوین سیاست های علم و فناوری» به «کمیسیون هماهنگی امور علمی، فناوری و نوآوری» تغییر نام یافت.

پس از آن در یکصد و نود و پنجمین جلسه کمیسیون دائمی مورخ 30/07/1399 کمیسیون دیگری با عنوان کمیسیون تخصصی هنر و معماری ایجاد گردید.

عناوین کمیسیون ‌های تخصصی شورا

عناوین کمیسیون ‌ها بر اساس مواد 2 آئین ‌نامه کمیسیون‌ های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری به شرح زیر می ‌باشد:

براساس مصوبه جلسه 215 کمیسیون دائمی مورخ 22/06/1402 عناوین و دستگاه ­های اجرایی عضو کمیسیون های تخصصی شورای عالی عتف، اصلاح گردید.

1.      آموزش

2.      انرژی

3.      حمل و نقل، عمران و شهرسازی

4.      دفاع، امنیت و سیاست خارجی

5.      سلامت، ایمنی غذایی و رفاه اجتماعی

6.       صنایع، معادن و فناوری اطلاعات و ارتباطات

7.      علوم انسانی، اسلامی و اجتماعی

8.      علوم پایه و فناوری های همگرا

9.      فرهنگ، هنر و معماری

10.  کشاورزی، امنیت غذایی، آب و منابع طبیعی

11.  مدیریت، اقتصاد، بازرگانی و امور حقوقی

ترکیب اعضای کمیسیون ‌های تخصصی

1- رؤسای و دبیران کمیسیون ‌های تخصصی:

الف- رؤسای کمیسیون ‌های تخصصی: رئیس کمیسیون‌ تخصصی ترجیحا از میان نمایندگان دستگاه‌ های اجرایی عضو کمیسیون تخصصی با رأی موافق اکثریت کل اعضای کمیسیون تخصصی انتخاب و با حکم رئیس کمیسیون دائمی منصوب می‌ شود.

ب- دبیران کمیسیون‌ های تخصصی: دبیر کمیسیون تخصصی که از اعضای کمیسیون محسوب می ‌شود با انتخاب و حکم دبیر کل شورای عالی با حق رای منصوب می‌گردد.

2- کمیسیون ‌ها دارای ترکیبی از نمایندگان دستگاه‌ اجرایی و اشخاص حقیقی می باشند.

الف- نماینده دستگاه ‌های اجرایی: نمایندگان دستگاه‌ های اجرایی در پاسخ به استعلام دبیر کل شورای عالی، توسط وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مربوط از میان معاونین پژوهشی، تحقیقاتی، فناوری یا دیگر معاونین ذیصلاح به دبیرخانه معرفی خواهند شد.

جدول1 – دستگاه‌های اجرایی عضو کمیسیون ‌های تخصصی شورای عالی عتف

لازم بذکر است در رابطه با عضویت دستگاه‌ های اجرایی جدید در کمیسیون های تخصصی یا سلب عضویت آن‌ها از کمیسیون‌ های تخصصی، همچنین ادغام کمیسیون ها در یکدیگر و یا ایجاد کمیسیون های جدید کمیسیون دائمی به نیابت از شورای عالی تصمیم ‌گیری می ‌نماید.

ب- اشخاص حقیقی: دبیرخانه مطابق «شیوه ‌نامه نحوه فراخوان و انتخاب اعضای حقیقی کمیسیون ‌های تخصصی شورای عالی عتف» که به تصویب کمیسیون دائمی می ‌رسد، نسبت به انتخاب اعضای حقیقی اقدام خواهد کرد.

3- عضویت: مدت عضویت هر یک از اعضا در کمیسیون تخصصی چهار سال و حسب صلاحدید مقام منصوب کننده قابل تمدید است.

4- نحوه تشکیل و اداره جلسات.

جلسات کمیسیون تخصصی حداقل هرماه یک ‌بار با حضور حداقل دوسوم اعضا تشکیل می ‌شود. در جلسات انتخاب اعضای حقیقی، حضور دوسوم اعضای حقوقی الزامیست. اعضای انتخاب شده پس از تأیید توسط کمیسیون دائمی، با حکم دبیر کل شورای عالی به عضویت در کمیسیون تخصصی مربوط منصوب می ‌شوند. در کمیسیون ‌های تخصصی، تصمیمات با رأی موافق اکثریت نسبی کل اعضای کمیسیون معتبر است. اعضای کمیسیون های تخصصی باید شخصاً در جلسات کمیسیون شرکت کنند؛ اما در صورت فراهم شدن امکانات و تجهیزات لازم از طریق تله‌کنفرانس نیز امکان‌ پذیر است.

فعالیت و وظایف کمیسیون ‌های تخصصی

وظایف و مأموریت ­های کمیسیون تخصصی

کمیسیون تخصصی برای ارائه مشاوره تخصصی در حوزه موضوعات مربوط به کمیسیون دائمی از طریق واکاوی و ارائه توصیه های سیاستی مناسب یا گزینه ‌های تصمیم‌ گیری برای توانمندسازی کمیسیون دائمی در انجام وظایف محول تشکیل می ‌شود.

اهم وظایف

مطابق با ماده 3 آیین‌ نامه کمیسیون‌ های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری اهم وظایف کمیسیون­ ها عبارتند از:

الف) شناسایی مهمترین چالش ‌های ملی مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی؛

ب) تدوین برنامه علم و فناوری 5 ساله (متناسب با برنامه ­های توسعه کشور) و یک­ ساله جهت رفع چالش ‌های تعیین شده؛

ج) ساماندهی، مدیریت و راهبری طرح­ های کلان ملی مصوب و

د) تهیه و تدوین گزارش عملکرد حوزه تخصصی مرتبط با برنامه‌ های مصوب.

سایر مأموریت ­ها

به استناد ماده 2 دستورالعمل تبیین وظایف کمیسیون ­های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مصوب 28/05/1402، وظایف کمیسیون های تخصصی به شرح زیر می ­باشد. وظایف کمیسیون­ های تخصصی در چهار حوزه زیر طبقه­ بندی می ­شود:

 سیاستگذاری و برنامه­ ریزی کلان عتف

- همکاری در اولویت­ بندی و انتخاب طرح­ های اجرایی بلندمدت سرمایه ­گذاری كلان در بخش­ های آموزش، پژوهش و فناوری در حوزه کمیسیون تخصصی

- ساماندهی، مدیریت و راهبری طرح ­های اجرایی بلندمدت سرمایه ­گذاری کلان ملی مصوب مرتبط با کمیسیون تخصصی

- پیشنهاد راهبردها و برنامه ‌‌های کلان توسعه در حوزه‌ های علوم، تحقیقات و فناوری در چارچوب سند چشم ‌انداز و اسناد بالادستی به دبیرخانه

- شناسایی مهمترین چالش ‌های ملی مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی

- تدوین برنامه علم و فناوری پنج ساله (متناسب با برنامه ­های توسعه کشور) و یک­ ساله جهت رفع چالش‌ های تعیین شده

هماهنگی، پایش و ارزیابی

- همکاری در پایش و ارزیابی کلان تحقق اهداف و سیاست ‌های ابلاغی در حوزه علوم، تحقیقات و فناوری در سطح دستگاه ‌های اجرایی، ستادی و استانی

- نظارت بر حسن انجام طرح ­های اجرایی بلندمدت سرمایه­ گذاری کلان ملی مصوب مرتبط با کمیسیون تخصصی

- بررسی برنامه ­های توسعه ­ای کشور در حوزه ­های علوم، تحقیقات و فناوری و ارائه پیشنهاد جهت اصلاح و رفع کاستی ­ها در حوزه کمیسیون تخصصی

- نظارت بر عملکرد پژوهش و فناوری دستگاه ‌های عضو کمیسیون و تهیه گزارش ­های مرتبط

- بررسی و ارزیابی پیشنهاده­ ها و گزارش ­های ثبت شده در سامانه سمات ملی و نظارت بر هم ­راستایی طرح­ های پژوهش و فناوری دستگاه ­های مشمول با سیاست ­ها و اولویت­ های پژوهش و فناوری مصوب شورای عالی

- تهیه و تدوین گزارش عملکرد حوزه تخصصی مرتبط با برنامه ‌های یک ­ساله و پنج ­ساله مصوب

 حمایت و تأمین منابع حوزه ­های عتف

- بررسی نظام بودجه ­ریزی و تأمین منابع مالی در حوزه علوم، تحقیقات و فناوری و ارائه پیشنهاد جهت اصلاح و رفع کاستی ­ها در حوزه کمیسیون تخصصی

سایر موارد

- ارائه مشاوره تخصصی به کمیسیون دائمی و پشتیبانی مشاوره ­ای از فعالیت­ های دبیرخانه در حوزه ­های تخصصی

- سایر امور ارجاع شده از سوی دبیرخانه و کمیسیون هماهنگی امور علمی، فناوری و نوآوری