تاریخچه تشکیل کمیسیون های تخصصی

پس از طرح موضوع ساختار شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری در جلسه‌ اول شورای عالی عتف، در سومین جلسه کمیسیون دائمی شورای عالی عتف (22/12/1384) مقرر شد کارگروهی موقت در خصوص بحث حقوقی و ساختاری، شرح وظایف و آئین ‌نامه ‌های شورا در دبیرخانه تشکیل شود تا مطالعات اولیه صورت گیرد. در هفتمین جلسه کمیسیون دائمی (31/03/1385) ضمن ارائه الگوی پیشنهادی از اعضای جلسه درخواست شد تا نظرات اصلاحی خود را ارائه دهند. در هشتمین جلسه کمیسیون دائمی (28/04/1385) گزارش کارگروه ساختار به شرح ذیل ارائه شد:

الف ـ توضیح علمی ساختار پیشنهادی ( از میان مدل ‌های مطرح شده در کارگروه) تلفیقی از مدل ماتریسی و شبکه ‌ای است.

ب ـ بررسی ساختار‌های موجود در کشور: مطالعه تطبیقی بین شوراهای مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس شورای اسلامی و شورای پژوهش‌ های علمی کشور از نظر ساختار و مطالعه تطبیقی میان ساختار حکومتی سیاست‌ گذاری علم و فناوری در کشورهای دیگر.

ج ـ شاخص‌های منتج برای شوراهای مورد نظر درکارگروه عبارتند از:

1ـ حداقل تعداد؛

2ـ جامعیت نسبی؛

3ـ تناسب با سیستم موجود کشور؛

4ـ قابلیت انعطاف برای پاسخگویی به نیازهای جدید؛

دـ مشخصات مدل پیشنهادی کارگروه:

·   تعداد 8 شورای تخصصی شامل انرژی، عمران، حمل و نقل، کشاورزی، آب، صنایع و معادن، دفاع، امنیت و سیاست خارجی، هنر، فرهنگ و اجتماعی، اقتصاد و بازرگانی، بهداشت و سلامت.

· دو شورای فرآیندی شامل: شورای هماهنگی اولویت های ملی و شورای سیاستگذاری (راهبردی) علم و فناوری.

·  شوراهای تخصصی شامل اعضای ثابت و غیر ثابت هستند که در متن پیشنهادی آمده است.

در پایان اعضای حاضر در جلسه به اظهار نظر در خصوص شوراهای پیش ‌بینی شده پرداختند. پس از بحث و رأی گیری عناوین دهگانه کمیته ‌های تخصصی به شرح زیر مصوب کمیسیون دائمی گردید:

1-انرژی؛ 2- حمل ‌و نقل و عمران؛ 3- کشاورزی، آب و منابع طبیعی؛ 4-. صنایع، معادن و ارتباطات؛ 5- دفاع، امنیت ملی و سیاست ‌خارجی؛ 6- فرهنگ و اجتماع؛ 7- مدیریت، اقتصاد و بازرگانی؛ 8-. سلامت، امنیت غذایی و رفاه اجتماعی؛ 9- تدوین و هماهنگی سیاست ‌های علم و فناوری 10- هماهنگی اولویت‌ های ملی.

در سومین جلسه شورای عالی عتف ( 18/07/1385) موضوع ساختار کمیته ‌های تخصصی در دستور کار قرار گرفت و علاوه بر ده عنوان ذکر شده دو عنوان علوم پایه و علوم انسانی به جمع کمیته‌ ها اضافه شد. همچنین ترکیب اعضای کمیته‌ های تخصصی به کمیسیون دائمی واگذار و در خصوص شرح وظایف کمیته ‌های تخصصی که در دهمین جلسه کمیسیون دائمی ( 29/06/1385) در ذیل 8 بند طرح گردیده بود برای بررسی بیشتر از سوی شورای عالی عتف به کمیسیون دائمی ارجاع تا نتیجه در جلسه چهارم شورای عالی عتف مجدداً مطرح گردد.

در جلسه یازدهم کمیسیون دائمی( 26/07/1385) گزارشی از جلسه پنجم کارگروه تعیین ساختار کمیته ‌های تخصصی ارائه و مقرر شد اعضا نظراتشان را به دبیرخانه شورای عالی عتف ارسال کنند.

طرح پیش نویس اولیه آئین ‌نامه کمیته ‌های تخصصی در جلسه چهارهم کمیسیون دائمی(29/09/1385) و هجدهم( 29/01/1386) مصوب و مقرر شد اعضا نظرات تکمیلی را به دبیرخانه ارسال کنند. پس از وقفه ‌ای بیش از یک سال در مورد فعالیت شورای عالی عتف به دلیل طرح ادغام شوراهای عالی از سوی دولت وقت مجدداً با دستور به فعالیت شورا توسط مجلس در بیست و چهارمین جلسه کمیسیون دائمی (23/11/1387) مقرر شد کمیته ‌های تخصصی با رویکرد پیشنهاد طرح کلان ملی ذیل کمیسیون دائمی شروع به فعالیت نمایند.

چهارمین جلسه شورای عالی عتف (12/08/1388) تشکیل و موارد تغییر نامه کمیته ‌های تخصصی به کمیسیون ‌های تخصصی و آئین‌ نامه تشکیل کمیسیون ‌های تخصصی طرح گردید. تغییر نام کمیته به کمیسیون مصوب و آئین ‌نامه مذکور مقرر گردید دبیرخانه شورای عالی عتف با دبیرخانه هیئت دولت نسبت به رفع تداخل وظایف کمیسیون‌ های تخصصی شورا با کمیسیون ‌های هیئت دولت اقدام نموده و پس از آن آئین‌نامه تشکیل کمیسیون ‌های تخصصی اصلاح گردد. شایان ذکر است پس از این مصوبه متأسفانه علیرغم تلاش‌ های دبیرخانه مبنی بر ارتباط با دبیرخانه هیئت دولت این موضوع به سرانجام نرسید و هیچ گونه جوابی به مکاتبات دبیرخانه شورای عالی عتف داده نشد.

سال 1389 مقارن با فعالیت کمیسیون ‌های تخصصی بود و کمیسیون‌ های شورای عالی عتف با مکاتبه بنابر مواد ترکیب اعضا، فرایند انتخاب اعضاء و دستگاه های اجرایی پیش نویس آئین ‌نامه کمیسیون ‌های تخصصی نسبت به تشکیل کمیسیون مربوطه اقدام نمودند.

لازم به ذکر است در جلسه سیزدهم شورای عالی عتف با عنایت به درخواست مسئولان قضایی کشور، تشکیل کمیسیون تخصصی حقوقی و قضایی در دبیرخانه شورای عالی عتف به تصویب رسید. بنابراین تعداد کمیسیون ‌های شورای عالی عتف به عدد 12 رسید. کمیسیون مذکور با صدور حکم دبیری برای سرکار خانم دکتر لعیا جنیدی به تاریخ (19/01/1393) رسماً آغاز بکار کرد.

در ادامه، تجدید ساختار دبیرخانه شورای عالی عتف در دستور کار قرار گرفت. لذا گام ‌های زیر برای این مهم برداشته شد:

1- انجام امور کارشناسی به منظور نهایی نمودن پیش نویس آئین ‌نامه کمیسیون ‌های تخصصی و تصویب آن در شورای عالی عتف؛

2- انجام امور مربوط به تعیین نمایندگان دستگاه‌ های اجرایی و انتخاب اعضای حقیقی؛

3- لحاظ نمودن تمهیداتی به منظور چابک سازی امور اجرایی کمیسیون‌ ها.

در خصوص گام اول با انجام قریب به سه ماه کار کارشناسی آئین ‌نامه کمیسیون‌ های تخصصی در پانزدهمین جلسه شورای عالی عتف (15/12/1392) مصوب شد.

گام دوم که در واقع از بهمن ماه سال 1392 آغاز شده است، با انجام فراخوان اعضای هیئت علمی از بیش از 260 مرکز علمی ذی صلاح در شهریور ماه سال 1393 به اتمام رسید.

گام سوم در واقع با مواردی از جمله تسهیل و تغییر نوع قرارداد و تهیه آئین کار کمیسیون ‌ها و فراهم سازی بستری بیشتر برای حضور کارشناسان و دبیران کمیسیون ‌ها در محل دبیرخانه همراه بود.

در بیست و دومین جلسه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) مورخ 23/07/1397 آیین ‌نامه کمیسیون‌ های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مورد بازبینی قرار گرفت.

اهم تغییرات این آیین ‌نامه عباتند از:

الف: کمیسیون ‌های تخصصی «علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر» و «فرهنگ و تمدن» در یکدیگر ادغام و به کمیسیون تخصصی «امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی» تبدیل شد.

ب: کمیسیون تخصصی دفاع، «امنیت ملی و سیاست خارجی» به کمیسیون تخصصی «دفاع، امنیت و سیاست خارجی» تغییر نام یافت.

ج: کمیسیون تخصصی «علوم پایه» به کمیسیون تخصصی «علوم پایه و فناوری ‌های همگرا» تغییر نام یافت.

د: کمیسیون ‌های تخصصی «مدیریت، اقتصاد و بازرگانی» و «حقوقی و قضایی» در یکدیگر ادغام و به کمیسیون تخصصی «مدیریت، اقتصاد، بازرگانی و امور حقوقی» تبدیل شد.

ه: «کمیسیون هماهنگی و تدوین سیاست های علم و فناوری» به «کمیسیون هماهنگی امور علمی، فناوری و نوآوری» تغییر نام یافت.

 

ترکیب اعضای کمیسیون ‌ها

1- رؤسا و دبیران کمیسیون ‌های تخصصی:

الف- رؤسای کمیسیون ‌های تخصصی: رئیس کمیسیون‌ تخصصی ترجیحاً از میان نمایندگان دستگاه ‌های اجرایی عضو کمیسیون تخصصی با رأی موافق اکثریت کل اعضای کمیسیون تخصصی انتخاب و با حکم رئیس کمیسیون دائمی منصوب می‌ شود.

ب- دبیران کمیسیون‌ های تخصصی: دبیر کمیسیون تخصصی که از اعضای کمیسیون محسوب می‌ شود با انتخاب و حکم دبیر کل شورای عالی با حق رأی منصوب می ‌گردد.

2- کمیسیون‌ها دارای ترکیبی از نمایندگان دستگاه‌ های اجرایی و اشخاص حقیقی می باشند:

الف- نماینده دستگاه ‌های اجرایی: این گروه از اعضاء توسط وزارتخانه ها و سازمان های ملی مرتبط با حوزه فعالیت کمیسیون تخصصی (که در ماده 6 آیین نامه تعیین شده اند) به دبیرخانه شورای عالی عتف معرفی شده، به نمایندگی از دستگاه‌ های مذکور به عضویت کمیسیون تخصصی در می آیند.

ب- اشخاص حقیقی: این دسته از اعضاء از میان دانشمندان، صاحب نظران و متخصصان برجسته کشور انتخاب می شوند. افراد دارای سوابق اجرایی و مدیریتی، فعالان عرصه کسب و کار و کارآفرینی، به خصوص کسب و کارهای دانش بنیان، در حوزه مرتبط با زمینه فعالیت کمیسیون تخصصی، در اولویت قرار دارند.

3- عضویت: مدت عضویت هر یک از اعضا در کمیسیون تخصصی چهار سال و حسب صلاحدید مقام منصوب کننده قابل تمدید است.

 

دستگاه‌ های اجرایی عضو کمیسیون ‌های شورای عالی عتف با توجه به گستردگی فعالیت‌ های شورای عالی عتف در راستای هماهنگی و یکپارچگی سیاست‌ گذاری کلان حوزه علوم، تحقیقات و فناوری و تعداد محدود جلسه ‌های شورای عالی عتف (4 جلسه در سال) و براساس ماده 3 آیین ‌‌نامه داخلی شورا (مصوب 03/02/1385 شورای عالی عتف) شورای عالی در جهت ارتقای کیفیت سیاست ‌گذاری در زمینه‌ های مختلف علوم، تحقیقات و فناوری و راهبری توسعه فناوری ‌های دارای اولویت ملی، برحسب نیاز، به تشکیل دبیرخانه‌ ها یا شوراهای تخصصی و تشکیلات موردنیاز موقت و یا دائمی اقدام خواهد کرد- وجود کارگروه ‌^‌هایی وابسته به شورا که بتوانند در همه زمینه ‌های وظایف تفصیلی شورا به ­صورت مستمر فعالیت داشته باشند، ضروری است. بر همین اساس شورای مذکور به ‌منظور تسهیل و تسریع در انجام وظایف خود، اقدام به تشکیل کمیسیون دائمی و کمیسیون ­های تخصصی کرده است و در حال حاضر شامل 10 کمیسیون تخصصی در حوزه ­های مختلف می­ باشد.

آیین ‌‌نامه کمیسیون ­های تخصصی در تاریخ 12/12/1392 به تصویب شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری رسید و در جلسات بیست ­و یکم مورخ 30/03/1396، بیست ­و دوم مورخ 23/07/1397 شورای عالی عتف، و در جلسات یکصد و نود و پنج کمیسیون دائمی مورخ 30/07/1399 و دویست و پنج مورخ 20/05/1400 بندهایی از آن اصلاح و تکمیل گردید که براساس ماده 2 این آیین ‌‌نامه، عناوین کمیسیون ­های تخصصی به شرح زیر به تصویب رسیده است:

1.      انرژی؛

2.      حمل و نقل و عمران؛

3.      کشاورزی، آب و منابع طبیعی؛

4.      صنایع، معادن و فناوری اطلاعات و ارتباطات؛

5.      دفاع، امنیت و سیاست خارجی؛

6.       سلامت، امنیت غذایی و رفاه اجتماعی؛

7.      علوم پایه و فناوری­های همگرا؛

8.      امور فرهنگی، اجتماعی و علوم­انسانی و اسلامی؛

9.      مدیریت، اقتصاد، بازرگانی و امور حقوقی؛

10.  هنر و معماری.

 

همچنین بر اساس ماده 7 آیین ‌‌نامه، به ­منظور تلفیق و هماهنگی سیاست ­ها، برنامه ­ها و اقدامات کمیسیون‌ های تخصصی، کمیسیونی به نام "کمیسیون هماهنگی امور علمی، فناوری و نوآوری" تشکیل شده است. این کمیسیون متشکل از دبیران کمیسیون ­های تخصصی شورا و چند نفر از نمایند­گان دستگاه­ های اجرایی است که در پاسخ به استعلام دبیر کل شورا به دبیرخانه معرفی شده­ و دبیر کل ریاست این کمیسیون را برعهده دارند. اهم وظایف این کمیسیون که در ماده 7 آیین ­نامه کمیسیون ­های تخصصی به آن اشاره شده است به شرح زیر می ­باشد:

 

1- فراهم ­سازی زمینه اجرای شرح تفصیلی وظایف و اختیارات شورای عالی عتف؛

2- آسیب ‌شناسی و بازنگری فرایندهای حوزه علم، فناوری و نوآوری؛

3- تلفیق و هماهنگ ‌سازی سیاست‌ ها، اولویت ‌ها و برنامه ‌های حوزه علم، فناوری و نوآوری؛

4- سایر مواردی که از طرف دبیرکل شورا ارجاع داده می­ شود.

جدول دستگاه ‌های اجرایی عضو کمیسیون‌ های تخصصی و هماهنگی شورای عالی عتف

 

 

وظایف و مأموریت ­های کمیسیون ­های تخصصی

کمیسیون تخصصی برای ارائه مشاوره تخصصی در حوزه موضوعات مربوط به کمیسیون دائمی از طریق واکاوی و ارائه توصیه ‌های سیاستی مناسب یا گزینه ‌های تصمیم‌ گیری برای توانمند سازی کمیسیون دائمی در انجام وظایف محول تشکیل می ‌شود.

 

اهم وظایف

مطابق با ماده 3 آیین‌ نامه کمیسیون ‌های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری اهم وظایف کمیسیون ­ها عبارتند از:

الف) شناسایی مهمترین چالش ‌های ملی مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی؛

ب) تدوین برنامه علم و فناوری 5 ساله (متناسب با برنامه ­های توسعه کشور) و یک ­ساله جهت رفع چالش ‌های تعیین شده؛

ج) ساماندهی، مدیریت و راهبری طرح های کلان ملی مصوب و؛

د) تهیه و تدوین گزارش عملکرد حوزه تخصصی مرتبط با برنامه ­های مصوب.

 

سایر مأموریت­ ها

علاوه بر وظایفی که در آیین‌ نامه کمیسیون ‌های تخصصی ذکر شده است شورای عالی عتف، کمیسیون دائمی و دبیرخانه شورای عالی دارای وظایف و مأموریت ­های بسیاری است که در قوانین و آیین ­نامه­ های مختلف به آنها اشاره شده است و کمیسیون ­های تخصصی در اجرای این مأموریت ­ها نیز به کمیسیون دائمی و دبیرخانه شورا کمک می­ کنند که عبارتند از:

1- برگزاری جلسات ماهیانه کمیسیون، ارائه صورتجلسات و پیگیری تحقق مصوبات؛

2- حضور دبیر کمیسیون در جلسات مرتبط از جمله کمیسیون هماهنگی و جلساتی که از طرف دبیرخانه ارجاع داده می ­شود؛

3- تدوین سیاست‌ ها و اولویت‌ های پژوهش و فناوری و به ­روزرسانی آنها در حوزه کمیسیون تخصصی؛

4- کمک به تحقق هماهنگی ‌های لازم میان دستگاه ‌های عضو کمیسیون تخصصی جهت اجرای سیاست ‌ها و اولویت ‌های پژوهش و فناوری؛

5- بررسی و اعلام ­نظر درخصوص طرح ‌های تحقیقاتی ثبت شده در سامانه سمات ملی و نظارت بر همراستا بودن آنها با سیاست­ ها و اولویت ­های پژوهش و فناوری و ارایه گزارش ­های تحلیلی مربوطه؛

6- ارزیابی و تحلیل عملکرد پژوهش و فناوری دستگاه­ های عضو کمیسیون و بررسی همراستایی عملکرد آنها با سیاست ‌ها و اولویت ‌های پژوهش و فناوری در حوزه کمیسیون تخصصی و تهیه گزارش‌ های تحلیلی مربوطه؛

7- شناسایی مهمترین نیازهای دستگاه ­های مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی؛

8- ترغیب دانشگاه­ ها و مراکز پژوهش و فناوری جهت پاسخگویی به نیازهای دستگاه­های مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی؛

9- پایش و ارزیابی سیاست‌ های کلان علم، فناوری و نوآوری و کمک به بهبود و اجرای این سیاست ‌ها و ارایه گزارش ‌های تحلیلی مرتبط در حوزه کمیسیون تخصصی؛

10- رصد، پایش و بررسی فرصت‌ ها و چالش ‌های (ساختاری، نهادی و ...) توسعه علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه کمیسیون تخصصی؛

11- نظارت و کمک به پیشبرد برنامه ملی آینده ‌نگاری در حوزه کمیسیون تخصصی؛

12- کمک به سیاستگذاری، برنامه­ ریزی و پیگیری اجرای قانون حمایت از شرکت­ ها و مؤسسات دانش­ بنیان به دبیرخانه؛

13- نظارت بر اجرایی ­سازی سیاست­ های علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری در دستگاه ­های عضو کمیسیون؛

14- بررسی نظام بودجه ‌ریزی و تأمین مالی پژوهش و فناوری در کشور و ارایه پیشنهاداتی جهت اصلاح آن و رفع نواقص و کاستی ‌ها در حوزه کمیسیون تخصصی؛

15- انجام مطالعات ترازیابی درخصوص سیاست‌ ها، قوانین و برنامه ‌های علمی و فناورانه دیگر کشورها و ارایه پیشنهادهای لازم در حوزه کمیسیون تخصصی؛

16- پیشنهاد حذف یا تغییر قوانین و مقررات فعلی و تدوین و پیشنهاد قوانین، لوایح، برنامه ‌ها، دستورالعمل ‌ها و آیین ‌نامه ‌های اجرایی جدید جهت تسریع توسعه علوم، تحقیقات، فناوری و نوآوری در حوزه کمیسیون تخصصی؛

17- ارایه پیشنهاد درخصوص سیاستگذاری‌ های مرتبط با حقوق مالکیت فکری طرح ‌های تحقیقاتی و فناورانه، همکاری ‌های فناورانه ملی و بین ‌المللی، ادغام‌ ها و خریدهای شرکت‌ های فناوری ‌محور؛

18- ارایه پیشنهاد درخصوص تجاری‌ سازی و کاربردی‌ سازی دستاوردهای پژوهشی، انتقال و اشاعه فناوری در کشور، توسعه همکاری ‌های ملی و بین ‌المللی و جذب منابع داخلی و خارجی در زمینه‌ های آموزش، تحقیق و فناوری در حوزه کمیسیون تخصصی؛

19- برگزاری نشست و هم­ اندیشی در مورد موضوعات مهم تخصصی روز، اظهارنظر در امور فنی و تخصصی مرتبط با موضوع کمیسیون تخصصی و ارائه جمع­ بندی از طریق دبیرخانه به مسئولین ذیربط جهت تصمیم سازی.

 

برگزاری جلسات کمیسیون­های تخصصی

براساس بند 9-1- ماده 9 آیین­ نامه کمیسیون ­های تخصصی، جلسات کمیسیون تخصصی حداقل هر ماه یک‌بار با حضور حداقل دو سوم اعضاء تشکیل می‌شود.