1.‌ تاریخچه کمیسیون

کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی، علوم انسانی و اسلامی  از تلفیق دو کمیسیون علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر، و کمیسیون فرهنگ و تمدن در بیست و دومین جلسه شورای عالی عتف مورخ 23/07/1398 ایجاد شد. کمیسیون تخصصی علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر فعالیت خود را از سال 1388 و  کمیسیون تخصصی فرهنگ و تمدن در سال 1389 فعالیت خود را با انتخاب دبیر آغاز نمودند. در دو سال ابتدایی، فعالیت‌های این دو کمیسیون بیشتر معطوف به انتخاب حوزه‌های راهبردی و استخراج طرح‌های کلان ملی ذیل این حوزه‌ها و ساماندهی فرایند و ساختار نظارت بر هزینه‌کرد بودجه تحقیقاتی (نیم تا سه درصد) دستگاه‌های اجرایی حوزه مربوط بود. از سال 1391 پس از تعریف و تصویب طرح‌های کلان ملی، تمرکز فعالیت‌های این دو کمیسیون به ویژه کمیسیون علوم‌انسانی، معارف‌اسلامی و هنر بر راهبری و اجرای طرح‌های کلان حوزه کمیسیون قرار گرفت.

همچنین در طول سال‌های اخیر، فعالیت‌های دیگری همچون بازنگری اولویت‌های پژوهش و فنّاوری و طرح‌های کلان کمیسیون بر اساس سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی و تحلیل هزینه‌کرد بودجه تحقیقاتی دستگاه‌های اجرایی کشور در حوزه فرهنگ، علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر توسط این دو کمیسیون انجام شده است.

 

2. اعضای کمیسیون

2-1. رؤسای کمیسیون

مطابق بند 4 ماده 5 آیین‌نامه کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فنّاوری مصوب 21/1/1398، رییس کمیسیون تخصصی از میان نمایندگان دستگاه‌های اجرایی عضو کمیسیون تخصصی با رأی موافق اکثریت کل اعضای کمیسیون تخصصی انتخاب و با حکم رییس کمیسیون دائمی منصوب می‌شود.

اولین رییس کمیسیون تخصصی علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی عماد نماینده مرکز مدیریت حوزه‌های‌ علمیه بودند که مجدداً در نوزدهمین جلسه کمیسیون (مورخ 27/11/1394) از میان نمایندگان دستگاه‌های اجرایی عضو کمیسیون تخصصی با رأی موافق اکثریت کل اعضای کمیسیون برای دومین بار به عنوان رییس کمیسیون انتخاب شدند.

اولین و آخرین رئیس کمیسیون فرهنگ و تمدن آقای دکتر علی‌اکبر ولایتی بود که برای مدتی ریاست کمیسیون فرهنگ و تمدن را بر عهده داشتند؛ پس از ایشان رئیسی برای کمیسیون انتخاب نشد.

همچنین بعد از تلفیق دو کمیسیون، اعضای کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی حجت السلام و والمسلمین علی عماد نماینده مرکز مدیریت حوزه‌های‌ علمیه را به عنوان ریاست کمیسیون انتخاب کردند.

 

 2-2. دبیران کمیسیون

مطابق بند 5 ماده 5 آیین‌نامه کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فنّاوری مصوب 21/1/1398، دبیر کمیسیون تخصصی که از اعضای کمیسیون محسوب می‌شود با انتخاب و حکم دبیرکل شورای عالی منصوب می‌گردد. اسامی دبیران کمیسیون‌ها تخصصی مربوط از ابتدای تشکیل به شرح جدول زیر است:

فهرست اسامی دبیران کمیسیون دو کمیسیون تلفیق شده و کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی

  

2-3. اعضای حقوقی کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی و علوم‌انسانی و اسلامی

به استناد ماده 6 آیین‌نامه کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فنّاوری، فهرست اعضای حقوقی کمیسیون تخصصی امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی به شرح جدول زیر می‌باشد:

فهرست نمایندگان دستگاه‌های اجرایی کمیسیون تخصصی امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی

 

2-4. اعضای حقیقی کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی و علوم‌انسانی و اسلامی

مطابق بند 2 ماده 5 آیین‌نامه کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فنّاوری اشخاص حقیقی پس از انتخاب توسط کمیسیون تخصصی مربوطه ، با تصمیم کمیسیون دائمی و با حکم دبیر کل شورای عالی به عضویت کمیسیون تخصصی منصوب می‌شوند. فهرست اعضای حقوقی کمیسیون تخصصی امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی به شرح جدول زیر می‌باشد:

 

 

نام و سمت اعضای حقیقی کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی و علوم انسانی و اسلامی

3- وظایف و اهم مأموریت ها

·         برگزاری جلسات ماهیانه کمیسیون، ارائه صورتجلسات و پیگیری تحقق مصوبات

·         حضور دبیر کمیسیون در جلسات مرتبط از جمله کمیسیون هماهنگی و جلساتی که از طرف دبیرخانه ارجاع داده می شود

·         تدوین سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری و به روزرسانی آنها در حوزه کمیسیون تخصصی؛

·         بررسی و اعلام نظر در خصوص طرح‌های تحقیقاتی ثبت شده در سامانه سمات ملی و نظارت بر همراستا بودن آنها با سیاستها و اولویتهای پژوهش و فناوری و ارایه گزارش های تحلیلی مربوطه؛

·         ارزیابی و تحلیل عملکرد پژوهش و فناوری دستگاههای عضو کمیسیون و بررسی همراستایی عملکرد آنها با سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری در حوزه کمیسیون تخصصی و تهیه گزارش‌های تحلیلی مربوطه؛

·         ساماندهی، مدیریت و راهبری طرح های کلان ملی مصوب مرتبط با کمیسیون تخصصی و نظارت بر حسن انجام آنها

·         نظارت و کمک به پیشبرد برنامه ملی آینده‌نگاری در حوزه کمیسیون تخصصی

·         کمک به سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و پیگیری اجرای قانون حمایت از شرکتها و موسسات دانش‌بنیان به دبیرخانه

·         نظارت بر اجرایی سازی سیاست های علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری در دستگاه¬های عضو کمیسیون

·         شناسایی مهمترین چالش‌های ملی مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی

·         شناسایی مهمترین نیازهای دستگاههای مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی

·         ترغیب دانشگاهها و مراکز پژوهش و فناوری جهت پاسخگویی به نیازهای دستگاههای مرتبط با حوزه کمیسیون تخصصی

·         مشارکت در تدوین برنامه علم و فناوری 5 ساله (متناسب با برنامه های توسعه کشور) و یکساله جهت رفع چالش‌های تعیین شده و ارائه گزارش عملکرد حوزه تخصصی مرتبط با برنامه‌های مصوب.

·         کمک به تحقق هماهنگی‌های لازم میان دستگاه‌های عضو کمیسیون تخصصی جهت اجرای سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری؛

·         رصد، پایش و بررسی فرصت‌ها و چالش‌های (ساختاری، نهادی و ...) توسعه علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه کمیسیون تخصصی؛

·         بررسی نظام بودجه‌ریزی و تامین مالی پژوهش و فناوری در کشور و ارایه پیشنهاداتی جهت اصلاح آن و رفع نواقص و کاستی‌ها در حوزه کمیسیون تخصصی؛

·         انجام مطالعات ترازیابی درخصوص سیاست‌ها، قوانین و برنامه‌های علمی و فناورانه دیگر کشورها و ارایه پیشنهادهای لازم در حوزه کمیسیون تخصصی؛

·         پیشنهاد حذف یا تغییر قوانین و مقررات فعلی و تدوین و پیشنهاد قوانین، لوایح، برنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی جدید جهت تسریع توسعه علوم، تحقیقات، فناوری و نوآوری در حوزه کمیسیون تخصصی؛

·         ارایه پیشنهاد در خصوص سیاستگذاری‌های مرتبط با  حقوق مالکیت فکری طرح‌های تحقیقاتی و فناورانه، همکاری‌های فناورانه ملی و بین‌المللی، ادغام‌ها و خریدهای شرکت‌های فناوری‌محور؛

·         ارایه پیشنهاد درخصوص تجاری‌سازی و کاربردی‌سازی دستاوردهای پژوهشی، انتقال و اشاعه فناوری در کشور، توسعه همکاری‌های ملی و بین‌المللی و جذب منابع داخلی و خارجی در زمینه‌های آموزش، تحقیق و فناوری در حوزه کمیسیون تخصصی؛

·         برگزاری نشست و هم اندیشی در مورد موضوعات مهم تخصصی روز، اظهارنظر در امور فنی و تخصصی مرتبط با موضوع کمیسیون تخصصی و ارائه جمع¬بندی از طریق دبیرخانه به مسئولین ذیربط جهت تصمیم‌سازی؛

·         پایش و ارزیابی سیاست‌های کلان علم، فناوری و نوآوری و کمک به بهبود و اجرای این سیاست‌ها و ارایه گزارش‌های تحلیلی مرتبط در حوزه کمیسیون تخصصی؛

·         ارایه مشاوره‌های تخصصی به کمیسیون دائمی از طریق دبیرخانه، تهیه و تدوین گزارش موردی و انجام وظایف محوله دیگر که از سوی دبیرخانه

4- نتایج و دستاوردها

4-1.       تدوین سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فنّاوری کشور (1399-1395) در حوزه فرهنگ و تمدن؛ و علوم‌انسانی، معارف‌اسلامی و هنر

الف: کمیسیون علوم‌انسانی، معارف اسلامی و هنر

1.       تحول و ارتقای پژوهش در علوم‌انسانی و هنر با رویکرد اسلامی

2.       تحول و ارتقای پژوهش در معارف اسلامی

3.       توسعه ارتباطات فرهنگی با نسل‌های سوم و چهارم ایرانیان در خارج از کشور و میان‌فرهنگی با اولویت کشورهای فارسی زبان، همسایه و مسلمان

4.       گسترش ارتباطات و همکاری میان رشته‌های علوم‌انسانی، معارف اسلامی و هنر با رشته‌های دیگر علمی و پژوهش‌های میان‌رشته

5.       آینده‌نگاری و سیاستگذاری در علوم‌انسانی، معارف‌اسلامی و هنر و توانمندسازی دانشگران و نهادهای علمی در پاسخ به نیازها و تقاضاهای جامعه

6.       مدیریت یکپارچه محیط جغرافیایی و مخاطرات طبیعی، و کاهش آسیب‌پذیری و مصون‌سازی در چارچوب اقتصاد مقاومتی

7.       ترویج و همگانی‌سازی علم و ارتقا نقش مردم و سازمانهای مردم‌نهاد (سمن) در علم، فرهنگ و هنر

8.       همگرایی ملی و اجتماعی و بهبود و ارتقا ارزش‌های اسلامی و سرمایه اجتماعی و رفتارهای مدنی به‌ویژه با رویکرد ساختار و کارکردهای فرهنگ رسمی و غیررسمی و بازآمایی و بازآفرینی کارکرد رسانه

9.       پشتیبانی از تصمیم‌گیری و سیاستگذاری برای مکان‌های روستایی با رویکرد توسعه و هوشمندسازی روستاها و مناطق محروم

10.     مدیریت پدیده‌های اجتماعی مانند کودکان کار، رسانه‌های نوین، اعتیاد، خانواده، اشتغال، امید و نشاط

11.     گسترش معنویت و اخلاق اسلامی در مناسبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی

12.     گسترش مناسبات دینی در پیوند دین و ملیت، مذهب و ملیت، و دین و حقوق عمومی و خصوصی و همچنین همگرایی قومیتها و مذاهب

13.     توسعه اقتصاد ملی و جهانی هنر ایرانی‌اسلامی به‌ویژه با رویکرد فنّاوری‌های نوین

14.     مدیریت تهدیدها و فرصت‌های فضای مجازی و رویکردهای درست اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و حاکمیتی مبتنی بر بینش‌ها و ارزش‌های اسلامی

15.     گسترش زبان فارسی معیار به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان و همچنین در فضای مجازی با رویکردهای فنی و محتوایی

16.     حمایت از پژوهش‌های مرتبط با فلسفه‌های مضاف در علوم انسانی با رویکرد اسلامی

17.     حمایت از پژوهش در مبانی علوم‌انسانی بر اساس معارف قرآن

18.     تحکیم هویت ملی و معرفی میراث فرهنگی، به‌ویژه زبان و ادبیات فارسی در آن.

ب: کمیسیون فرهنگ و تمدن

1.       ارتقای نظام تعلیم و تربیت در حوزه جوانان و تحکیم نهاد خانواده مبتنی بر آموزه‌ها و ارزش‌های اسلامی

2.       راهکارهای مقابله با آثار مخرب شبکه‌های اجتماعی و رسانه در حوزه خانواده

3.       ارائه راهکارهای مناسب در جهت حفظ و تقویت سلامت، به‌ویژه سلامت جسمی، افراد و خانواده، و مدیریت عوامل سهیم در افزایش طلاق و مسئله حضانت فرزندان در ابعاد آموزشی، تربیتی، عاطفی و انتقادی

4.       پژوهش در نقش رسانه در عصر جهانی‌سازی، سبک زندگی، الگوی مصرف (تهدیدها و فرصتها) و مدیریت آن براساس بینش‌ها و ارزشهای اسلامی

5.       ارائه راهکارهای مناسب در مواجهه با افزایش سن ازدواج و عدم پایبندی به آن و آسیب‌های اجتماعی جوانان

6.       تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در توجه به کارکردهای فرهنگ کار در خانواده، اوقات فراغت و فضای مجازی

7.       بسط و گسترش استفاده از ظرفیت‌های تمدنی اسلامی - ایرانی در تولید، خلق فنّاوری و ارتقای سبک زندگی

8.       تبیین چارچوب‌های هویت اسلامی و انقلابی، مصونیت فرهنگی و مقابله با تهاجم فرهنگی

9.       بهره‌گیری از توسعه فرهنگی درونزا در دیپلماسی فرهنگی

10.     ارتقای موانع موجود در وحدت و همگرایی بین اقوام

11.     مدیریت بهینه حفظ و نگاهداشت میراث فرهنگی و گسترش مشارکت اجتماعی در این بخش

12.     توسعه و بهره‌برداری از ظرفیتهای گردشگری و صنایعدستی در وحدت ملی و بسط هویت اسلامی_ ایرانی

13.     تقویت جایگاه هنر در توسعه و خلق فنّاوری‌های جدید و اهمیت اقتصادصنایع خلاق

14.     مدیریت بحران‌های اخلاقی و توسعه فرهنگی

15.     ارتقای فنّاوریهای معماری و شهرسازی در محدودههای درونی و بیرونی زیستگاه‌های روستایی و شهری در شرایط مختلف اقلیمی و فرهنگی و تحقق زیستگاه‌های خودکفا و پایدار

16.     بهره‌برداری و گسترش استفاده از الگوهای معماری و شهرسازی متناسب با هویت، آرمان‌ها و فرهنگ اسلامی - ایرانی و بهبود و ساماندهی منظر و سیمای شهری

17.     پژوهش در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و راهکارهای تحقق آن

18.     تهیه پیوست فرهنگی با رویکرد اسلامی برای پروژه‌های کلان در سطح کشور

19.     طراحی و تدوین نظام جامع بهره‌برداری از فنّاوریهای نوین آموزشی، ارزشیابی و تضمین کیفیت به‌منظور ارتقا کیفیت فرایند تعلیم و تربیت

20.     مطالعه طولی شکل‌گیری ابعاد شناختی، نگرشی، رفتاری و عاطفی کودکان و نوجوانان ایرانی در نسبت با ساحت‌های تربیتی سند تحول آموزش و پرورش.

4-2.       اجرای بند قانونی هزینه‌کرد یک درصد اعتبارات دستگاه‌ها در امور پژوهشی

در جدول زیر تعداد طرح‏های تأییدشده توسط کمیسیون ها بر اساس اولویت‌‌ها در سال‌های مختلف نشان می‌دهد. لازم به یادآوری است گزارش هزینه‌کرد اعتبارات سال 91 در سال 92 و در دولت یازدهم تهیه شده و هم‌چنین در سال 93 به دلیل عدم وجود بند قانونی، گزارش‌گیری صورت نپذیرفت.

تعداد طرح‏ها و اعتبارات پژوهشی کمیسیون تخصصی علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر و کمیسیون فرهنگ و تمدن

 

4-3.       چهار طرح کلان ملی از 48 طرح مصوبه مصوب شورای عالی عتف توسط کمیسیون علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر مدیریت و راهبری شد. مطابق با مصوبه 4 جلسه بیستم و مصوبه 4-5 جلسه بیست و دوم شورای عالی عتف دو طرح مختومه شد و دو طرح دیگر با توجه به ماهیت تک دستگاهی آنها به دستگاه های بهره بردار طرح واگذارشد. طرح «فرهنگ جامع زبان فارسی» به فرهنگستان زبان و ادب فارسی و طرح «توسعه الگوی راهبردی حکومتی از طریق تدوین تجارب نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس گفتمان ولایت فقیه و قانون اساسی» به ستاد کل نیروهای مسلح به عنوان دستگاه های بهره بردار واگذار شد.

وضعیت طرح های کلان ملی در کمیسیون علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر

 

5-       جلسات

توصیف عملکرد جلسات کمیسیون؛ طبق ماده 9 آیین‌نامه کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی عتف، کمیسیون‌های تخصصی باید یک جلسه در ماه برگزار نمایند. در جدول زیر تعداد جلسات تشکیل شده دو کمیسیون علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر و فرهنگ و تمدن  از 1390 سال تا انتهای سال 1397 و کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی، علوم انسانی و اسلامی نمایش داده شده است.

جدول تعداد جلسات برگزارشده از سال 1390 تا 1397 کمیسیون

 

نمودار تعداد جلسات کمیسیون از سال 1390 تا 1397